Następstwo czasów w mowie zależnej

Następstwo czasów to szerszy temat niż mowa zależna, ponieważ mowa zależna jest jednym z przypadków zastosowania reguł następstwa czasów. Reguły te w języku angielskim są nieskomplikowane i łatwo można je zrozumieć. Należy tylko uświadomić sobie kilka prostych zasad oraz zapamiętać, że język angielski różni się pod tym względem od polskiego.

Następstwo czasów — informacje ogólne

Reguły następstwa czasów w języku angielskim dotyczą tzw. zdań podrzędnych dopełnieniowych czyli zdań pełniących w zdaniu złożonym funkcję dopełnienia. Dopełnienie to część zdania określająca przedmiot (lub osobę), którego dotyczy opisywana w tym zdaniu czynność (orzeczenie). Spójrz na poniższe przykłady:

Podmiot	Orzeczenie	Dopełnienie
I	like	football
They	play	the guitar

Podmiot	Orzeczenie	Zdanie podrzędne dopełnieniowe
He	says	that he doesn’t feel well
They	say	that they like football

Zgodnie z zasadami następstwa czasów w języku angielskim, forma czasownika znajdującego się w zdaniu nadrzędnym powinna być uzgodniona z formą czasownika w zdaniu podrzędnym, tzn. jeśli w zdaniu nadrzędnym jest czas teraźniejszy, to i w podrzędnym powinien być czas teraźniejszy. A jeśli w zdaniu nadrzędnym jest czas przeszły, to w zdaniu podrzędnym również powinien być czas przeszły. Poniżej znajduje się kilka przykładów z wyszczególnieniem różnic między językami angielskim i polskim.

1. He says that he is going to the cinema. → Mówi, że idzie do kina.
2. He said that he was going to the cinema. → Powiedział, że idzie do kina.

W pierwszym z powyższych angielskich zdań występują czasowniki say i go w czasie present simple. Jest to bardzo ważne spostrzeżenie. W polskiej wersji tego zdania znajdują się czasowniki powiedzieć i iść również w czasie teraźniejszym.

Natomiast w drugim zdaniu, w wersji angielskiej oba czasowniki są w (czasie przeszłym past simple), podczas gdy w wersji polskiej pierwszy czasownik (powiedzieć) jest w czasie przeszłym, a drugi (iść) — nadal w czasie teraźniejszym.

Oto jeszcze kilka podobnych przykładów:

I admit that you are right. → Przyznaję, że masz rację.

I admitted that you were right. → Przyznałem, że masz rację.

I think he is asleep. → Myślę, że śpi.

I thought he was asleep. → Myślałem, że śpi.

Następstwo czasów w mowie zależnej

Z przykładów przedstawionych powyżej wynika, że w języku angielskim zmiana czasu na przeszły w zdaniu nadrzędnym powoduje podobną zmianę czasu w zdaniu podrzędnym. Ta zasada „przesunięcia czasów wstecz” jest również podstawą mowy zależnej.

Wygłaszając zdanie w mowie zależnej, referujemy czyjeś słowa. Jeśli przykładowo ktoś powie I’m hungry, to opowiadając o tym komuś innemu powiemy He said that he was hungry. Nastąpiło przesunięcie czasu o jeden „stopień” w przeszłość. Nastąpiła zmiana czasu present simple na past simple.

Gdyby powyższe zdanie zmienić na I was hungry, to wypowiedź tę za jakiś czas zreferowalibyśmy następująco: He said he had been hungry. Tym razem czas past simple został zamieniony na past perfect.

Należy podkreślić, że jeśli opisywany stan do momentu relacjonowania nie zmienił się, można zrezygnować ze stosowania zasad następstwa czasów, np.:

I like bananas. → He said that he likes/liked bananas (Stan się nie zmienił, on nadal lubi banany, więc można nie zmieniać czasu w zdaniu podrzędnym, ale nie jest to konieczne)

They walk here every Saturday. → He said they walk/walked here every Saturday.

Jeżeli jednak wiadomo, że opisywany stan uległ zmianie, wówczas należy zmienić czas, np.: I thought she saw me, but she didn’t.

Zestawienie zmian czasów w mowie zależnej

Poniższa tabela zawiera zestawienie typowych zmian czasów przy przekształcaniu zdań z mowy wprost na mowę zależną. Należy jednak pamiętać, że dobór czasu i ogólnie form gramatycznych zależy od tego, co się chce powiedzieć i wyrazić w tej wypowiedzi, a nie od gramatyki (więcej na ten temat napisano w części Mowa zależna).

Mowa wprost	Mowa zależna
present simple	past simple
present continuous	past continuous
past simple	past perfect
past continuous	past perfect continuous
present perfect	past perfect
present perfect continuous	past perfect continuous
future simple	future in the past
future-continuous	future continuous in the past
past perfect	past perfect
past perfect continuous	past perfect continuous

Kiedy nie zmienia się czasu w mowie zależnej

Istnieją sytuacje, w których zmiana czasu w mowie zależnej jest niekonieczna, ale dozwolona oraz takie, w których czasu w ogóle nie powinno się zmieniać.

Stany stałe

Jeżeli w mowie zależnej relacjonujemy jakąś wypowiedź o czymś co ma charakter stały, to możemy zmienić czas, ale nie musimy tego robić, np.: He said water freezes in the temperature under 0 degress Celsius.

Niezmienione stany

Jeśli opisywane stan lub zjawisko nie zmieniły się do czasu relacjonowania, to można nie stosować następstwa czasów, ale można też je zastosować, np.: I’m hungry. → Mark said he is/was hungry.

Ukończone czynności

Jeśli jest mowa o zakończonej czynności, można nie stosować zmiany czasu, np.: Richard called and said that he finished/had finished painting the room.

Nierealne sytuacje

Gdy raportowane są nierealne sytuacje, marzenia, zdarzenia które w rzeczywistości nie miały miejsca, nie stosuje się przesunięcia czasów, np.: If I were you I would lend him the money. → Mary said that if she were me, she would lend him the money.